فلز طلا از گذشته های بسیار دور به دلیل رنگ درخشان و خیره کننده آن و همچنین ارزش بالایی که دارد، همواره مورد توجه جهانیان قرار داشته است؛ به نحوی که به عنوان سرمایه باارزش کشورها و یک پشتوانه اقتصادی به شمار می رود. انسان از زمانی که با خواص ویژه این فلز آشنا شد از آن برای ساخت شمش، سکه، زیور آلات و دیگر کارهای هنری و صنعتی استفاده کرد. در این مقاله به بررسی و شناخت قدیمی ترین ذخایر طلا و نحوه بهره برداری از آنها خواهیم پرداخت.
تاریخچه اهمیت فلز طلا
در طول تاریخ فلز استثنایی طلا، به دلیل جلای زیبا، مقاومت بالا در مقابل اکسیداسیون و دیگر خواص شیمیایی مورد توجه انسان ها بوده است. طلا فلزی گرانبها است که در زبان های فارسی به زر، فرانسه به OR، انگلیسی به GOLD، آلمانی به GOLD، ایتالیایی به ORO و عربی به ذهب معروف است. زر از جمله فلزاتی است که از زمان های باستان مورد استفاده بشر قرار گرفته است.
طلا از ابتدا به عنوان یک استاندارد پولی و ارزی در جهان مطرح بوده و بیشترین موارد مصرف آن در ساخت سکه و شمش طلا به عنوان ذخایر پولی بینالمللی است. این فلز به علت زیبایی و مقاومت، برای مصارفی چون زیورآلات و کارهای هنری نیز استفاده میشود. فلز طلا همچنین در ساخت لوازم الکترونیکی و صنعتی نیز به طور فراوان مورد استفاده قرار گرفته است به نحوی که این صنعت در آینده نزدیک رتبه نخست مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داد.
همان طور که پیشتر اشاره شد فلز طلا به عنوان یک سرمایه ملی و پشتوانه اقتصادی در سطح بین الملل مطرح میباشد؛ بنابراین داشتن اطلاع و آگاهی در مورد قدیمیترین ذخایر طلا، تولید، بهره برداری و … این فلز بسیار گرانبها در ایران و کشورهای جهان بهمنظور انجام برنامهریزی بهتر در جهت استخراج و استفاده از آن سودمند و ضروری میباشد.
قدیمی ترین ذخایر طلا در جهان
طلا از قدیمیترین فلزات باارزش شناخته شده است که مورد استفاده قرارگرفته است، زیرا به سادگی شکلپذیربوده و رنگ درخشان و خیره کننده ای دارا میباشد. حدود 4000 سال قبل از میلاد مسیح، هندیها برای نخستین بار در کتاب مقدس خود به طلا اشاره کرده بودند و از اهمیت بالای آن سخن گفته بودند.
قدیمیترین معدن طلا 4000 سال قبل از میلاد مسیح در بینالنهرین خاورمیانه یعنی در زمان مربوط به سومریان کشف شده است. تاریخ و یافتههای بدست آمده نشان میدهد که بین سالهای 2654 تا 2685 قبل از میلاد در آبیدوس و نگده واقع در کشور مصر، زرگری مرسوم بودهاست که نشان از وجود ذخایر طلا در این مناطق به شمار می رود. لازم به ذکر است که این زمان به پیش از تاریخ استفاده از نقره برمیگردد؛ به عبارتی کشف و استفاده از طلا نسبت به نقره پیشینه قدیمیتری دارد.
همچنین در این زمان استفاده از طلا در ساخت جواهر و زیور آلات و سایر تزئینات، بجز برای فرعونیان، کاهنین و مقامات بلند پایه سیاست مجاز نبود. براساس اطلاعات محلی و شواهد تاریخی در مصر،قدیمی ترین ذخایر طلا برای اولین بار در نیل آبی کشف شده که به سال 2200 قبل از میلاد برمیگردد.
کشف گنجینههای ارزشمند طلا در مقبره فرعون توت عنخ آمون که در سال 1350 قبل از میلاد مسیح دفن شده، شاهد معتبر تاریخی دیگر برای وجود قدیمی ترین ذخایر طلا و استانداردهای بالای زرگری در کشور مصرمحسوب می شود. تابوت او شامل 110 کیلوگرم طلای ناب است که چهره وی بر روی آن با دست کندهکاری و تزئین شده است.
معادن طلای عربستان، یکی از قدیمی ترین ذخایر طلا در جهان
تمدنهای قدیمی نشان دادهاند که پادشاهان قدرتمند قدیم بمانند فرعونیان یشتر طلای مصرفی خود را از ذخایر متعدد در خاورمیانه و بین النهرین تأمین میکردهاند. بیشتر طلای استفاده شده توسط فراعنه مصر از معادن منطقه بالای نیل نزدیک دریای سرخ و بیابان نوبیان تأمین شده است و زمانی که ذخیره طلای این معادن نتوانست نیازهای آنان را برطرف کند معادن موجود درعربستان، یمن و آفریقای جنوبی مورد استخراج و بهره برداری قرار گرفت.
بر اساس شواهد و مدارک تاریخی قدیمی ترین ذخایر طلای جهان در ناحیه خاورمیانه و بین النهرین واقع شده است که معدن طلای الدهاب و الامار عربستان از شناخته شده ترین آن هاست. مطالعات جدیدی که روی معدن الدهاب عربستان صورت گرفته نشان داده است که طلا، نقره ومس در دوره شاه سلمان یعنی حدود 961 تا 922 سال قبل ازمیلاد، از این منطقه استخراج می شده است.
در این معدن قدیمی تجمعات طلا در کانسنگ های ذغال در کنار رگههای کوارتز، بیش از 3000 سال به منظور استخراج طلا و نقره مورد استفاده قرار میگرفته است که این امر نشان دهنده فعال بودن این معدن در زمان شاه سلمان می باشد.
تاریخچه طلا در ایران
در زبان اوستا به طلا، “زرهنه” و “زرنهاینه” میگفتند. در زبان پارسی باستان نیز کلمه “زرنه” و در زبان پهلوی کلمه “زر” برای طلا استفاده می شد. ایرانیان باستان از حروف A.U.R برای نام گذاری طلا استفاده میکردند که از واژه لاتین Aurum به معنای طلوع گرفته شده است. در کتاب “ایران از آغاز تا اسلام” ذکر شده است که در دوره هخامنشی در ناحیه کرمان، طلا و نقره استخراج میشده و اولین سکه طلا بتحت عنوان “داریک” در همین دوره ضرب شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
در واقع هخامنشیان نخستین پادشاهانی بودند که از طلا برای داد و ستد استفاده می کردند. باستانشناسان معتقدند که فلز بارزش طلا در ایران از 3000 سال قبل از میلاد مسیح از ذخایر مورد بهره برداری قرار میگرفته است. بنابر این می توان گفت که قدیمی ترین ذخایر طلا حتی قبل از مصر در ایران وجود داشته است.
قدیمی ترین ذخایر طلا در ایران کجاست؟
از نظر قدمت تاریخی، قدیمی ترین معدن طلایی که اسم آن درکتب تاریخی و گزارش ها ذکر شده، معدن سیستان است و پس از آن بیشتر نویسندگان از معدن کوه زر در دامغان یاد کرده اند. هم چنین ابودلف سیاح عرب که در زمان سامانیان به ایران سفر کرده از معدن طلای شیز (تخت سلیمان نزدیک تکاب) یاد کرده است؛ بنابراین قدیمی ترین ذخایر طلا در ایران با استناد به مدارک تاریخی شامل موارد زیر است.
- معدن سیستان
- معدن کوه زر در دامغان
- طلای شیزواقع درتخت سلیمان نزدیک تکاب
- معدن طلای همدان
- معدن طلای فارس در نزدیکی جیرفت
- معادن طلای خراسان
معدن موته، یکی از قدیمی ترین ذخایر طلا در ایران
معدن طلای موته از حدود 4000 سال قبل کشف و شناخته شده بود. در دوره قاجاریه مخصوصا در زمان امیر کبیرکه اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلای کشور به عمل آمد از معدن طلای موته نیز استخراج و بهره برداری شد. در سال 1336 پس از آنکه مسلم شد در موته ذخایر طلا به مقدار قابل توجه وجود دارد عملیات گسترده ای جهت استفاده از آن اجرایی شد.
در سالهای 1338 و 1339 با اختصاص اعتبارلازم دامنه اکتشاف در محل معدن موته توسعه یافت و در نتیجه ذخیره سنگ طلای این معدن در حدود یکی دو میلیون تن تخمین زده شد. بنابراین معادن نام برده ارزش این را داشت که مورد استخراج و بهره برداری قرار گیرد.